Wat is een netwerkeffect?
Het netwerkeffect is van doorslaggevend belang bij het bepalen van de waarde en bruikbaarheid van cryptocurrencies. Deze effecten ontstaan doordat de waarde van een product toeneemt naarmate meer mensen het gebruiken. Een treffend voorbeeld van dit concept is het verdwenen socialenetwerk Orkut. Het uiteenvallen daarvan werd veroorzaakt door een krimpende gebruikersbasis: naarmate er minder deelnemers overbleven, verminderde de relevantie van de dienst.
Hoewel verschillende factoren bijdragen aan het succes of falen van een digitale valuta, valt de invloed van netwerkeffecten niet te onderschatten. Cryptocurrencies fungeren in wezen als ruilmiddelen en gebruiken blockchaintechnologie om organisatie binnen gemeenschappen te bevorderen. Als meer mensen zich met een bepaald cryptonetwerk bezighouden, neemt diens potentie als dienst toe en groeit daarmee de algehele bruikbaarheid.
Basisprincipes
Het bepalen van de marktleider binnen een specifieke cryptosector is veelzijdig. Men zou kunnen denken dat de beste oplossingen vanzelf de leiding nemen, maar de realiteit is complexer. Tal van factoren spelen samen om dit resultaat te vormen. Zelfs als ontwikkelaars baanbrekende technologieën introduceren, hangt hun succes af van de marktfit op het moment van lancering. Zonder aansluiting bij marktvraag kunnen deze innovaties moeite hebben om tractie te krijgen. Interessant genoeg lukt het soms technologisch inferieure projecten toch een groot marktaandeel te veroveren, simpelweg door beschikbaarheid op het juiste moment. Dit benadrukt de cruciale rol van netwerkeffecten.
Wat is een netwerkeffect?
Netwerkeffecten duiden op een economisch verschijnsel waarbij de waarde van een product of dienst toeneemt met elke extra gebruiker die aan het netwerk wordt toegevoegd. Wanneer een netwerkeffect optreedt, versterkt de deelname van nieuwe gebruikers de waarde van het product door het netwerk te consolideren. Dat trekt vervolgens nog meer gebruikers aan, waardoor de waarde van het netwerk verder groeit en een iteratieve cyclus ontstaat.
De telefoon is het klassieke voorbeeld van netwerkeffecten. In de beginfase bezaten slechts enkelen een telefoon thuis, waardoor fysieke verbindingen tussen huishoudens nodig waren om het netwerk te gebruiken.
Naarmate technologie zich ontwikkelde en betaalbaarheid toenam, konden steeds meer mensen een telefoon aanschaffen. Die uitbreiding vergrootte de totale waarde van het telefonienetwerk. De sterke toestroom van gebruikers leidde tot exponentiële groei en een positieve feedbackloop: meer deelname zorgde voor meer waarde, waardoor het nut van het netwerk als geheel toenam.
Directe en indirecte netwerkeffecten onderscheiden
Netwerkeffecten kennen twee hoofdvarianten: directe en indirecte netwerkeffecten.
Directe netwerkeffecten, zoals geïllustreerd door het telefoonvoorbeeld, treden op wanneer een toename in gebruik de waarde voor alle bestaande gebruikers vergroot. Elke nieuwe deelnemer draagt bij aan de totale waarde van het netwerk en genereert zo een deugdzame cirkel.
Indirecte netwerkeffecten zijn wat genuanceerder. Deze term verwijst naar de bijkomende voordelen die voortvloeien uit het bestaan van een netwerk. Een voorbeeld hiervan zien we bij veel open-source cryptocurrencies.
Projecten met sterke netwerkeffecten trekken veel bekwame ontwikkelaars aan die de code willen auditen, omdat er veel waarde op het spel staat, waaronder hun eigen belangen. Deze concentratie van talent verhoogt de intrinsieke waarde van het netwerk. Naarmate dit effect zich opstapelt, ontstaan dominante koplopers die significante netwerkeffecten benutten en hun concurrenten overtreffen.
Verschillende voorbeelden van netwerkeffecten
Netwerkeffecten vindt men terug in diverse productcategorieën. Socialmediaplatforms zijn hier een duidelijk voorbeeld: gebruikers kiezen vaak voor diensten die door hun bestaande sociale kring worden gebruikt. Dit creëert een cascade-effect waardoor mensen zich aansluiten bij reeds dominante platforms, wat leidt tot concentratie van marktmacht bij enkele services.
Een nieuw social network opbouwen is voor start-ups daarom erg moeilijk: het gevestigde marktaandeel en de opgebouwde netwerkeffecten van leiders bieden een substantiële concurrentievoorsprong.
Ridesharingplatforms illustreren ook netwerkeffecten. De grote netwerken van Uber en Lyft vormen in de loop der tijd sterke toetredingsbarrières voor nieuwkomers met een beperkte gebruikersbasis.
Vergelijkbare dynamieken gelden voor online verkopen (eBay, Amazon), internetsuche (Google), online verhuur (Airbnb), enterprise-besturingssystemen (Microsoft) en het iPhone-ecosysteem (Apple). Netwerkeffecten zijn echter niet beperkt tot commerciële modellen: Wikipedia is een opvallend voorbeeld van een open-sourceinitiatief met een sterk netwerkeffect.
Het belang van netwerkeffecten voor cryptocurrencies
Cryptocurrencies en blockchaintechnologie zijn sterk verbonden met de implicaties van netwerkeffecten. Een goed voorbeeld is Bitcoin, dat zeer gewilde eigenschappen combineert met een krachtig netwerkeffect.
Miners spelen een cruciale rol in het waarborgen van netwerkbeveiliging en profiteren van voldoende liquiditeit om hun activiteiten te ondersteunen. Stel dat er een alternatief netwerk verschijnt dat een vergelijkbaar gebruiksdoel als Bitcoin bedient. Hoewel dat netwerk miners hogere opbrengsten zou kunnen bieden, ontbreekt vaak dezelfde liquiditeit om posities naadloos te verplaatsen. Miners moeten dan een afweging maken: gokken op toekomstige liquiditeitsverbetering of doorgaan met het minen van Bitcoin, wat meer zekerheid biedt voor hun bedrijfscontinuïteit. Dit illustreert de werking van netwerkeffecten: zelfs als een alternatief technologisch superieur of lucratiever zou zijn, kan het rationeel zijn bij Bitcoin te blijven.
Het is belangrijk te erkennen dat Bitcoins dominante netwerkeffecten niet louter het gevolg zijn van superioriteit. Door de eerlijkheid van de launch bezit Bitcoin unieke eigenschappen die replicatie extreem moeilijk maken. Het genoemde voorbeeld dient daarom meer als gedachte-experiment dan als realistisch scenario.
Daarnaast hebben netwerkeffecten grote invloed in Decentralized Finance (DeFi). Als een product, dienst of smart contract een aanzienlijke voorsprong opbouwt, wordt het voor concurrenten lastig om die positie te doorbreken. Tegelijkertijd bevindt DeFi zich nog in een vroeg stadium; tot nu toe heeft geen enkel product een zodanig overweldigend netwerkeffect verworven dat het definitief als winnaar kan worden bestempeld.
Negatieve netwerkeffecten
Het beperken van negatieve netwerkeffecten is cruciaal, vooral bij het ontwerpen van blockchains. Goede ontwerpprincipes vereisen dat elke nieuwe gebruiker waarde toevoegt aan het netwerk om schaalbaarheid mogelijk te maken. Als elke gebruiker waarde vermindert, leidt dat tot congestie.
Neem het gasmechanisme van Ethereum, dat werkt als een veiling waarbij gebruikers concurreren over gasprijzen die aan miners worden betaald. Als het aantal gebruikers stijgt en de netwerkbelasting toeneemt, hebben gasprijzen de neiging om op te lopen. De bieding verandert in competitie tussen gebruikers, wat onhoudbare prijsstijgingen kan veroorzaken. Uiteindelijk stoppen sommige gebruikers met het gebruik van het netwerk omdat transactiekosten hun activiteiten niet langer rechtvaardigen. Dit is een voorbeeld van een negatief netwerkeffect.
Gelukkig zijn er maatregelen in ontwikkeling om dit aan te pakken. EIP-1559 stelt een ingrijpende herziening van het gasmechanisme in Ethereum voor. Daarnaast kan een reeks upgrades in ETH 2.0 de doorvoercapaciteit van het Ethereum-netwerk aanzienlijk vergroten. Deze ontwikkelingen bieden potentiële oplossingen om hoge gasprijzen tijdens piekperiodes te verlichten.
Conclusie
Netwerkeffecten beïnvloeden vele aspecten van de economie en spelen ook een belangrijke rol in de wereld van cryptocurrencies. Het kernidee is eenvoudig: elke nieuwe gebruiker verhoogt de waarde van het netwerk door aansluiting.
Voor ontwerpers en ontwikkelaars van blockchain- en cryptonetwerken liggen er grote kansen in het begrijpen van de mechanismen achter netwerkeffecten. Door deze mechanismen bewust in het ontwerpproces te integreren, kunnen nieuwe coin- en tokenprojecten sneller schaalbaarheid en groei realiseren.